Tefke in Oeganda deel 4

Redacteur Tefke ging naar Oeganda om scholen te bezoeken. Ze deelt haar ervaringen in blogs, waarvan dit de laatste is van de 4.

Vanuit het Britse onderwijssysteem zie je ook in Oeganda de trend dat veel jongeren naar de universiteit willen. Praktisch onderwijs vindt misschien vooral plaats op een praktijkschool (vocational), maar ook voor basisscholen en middelbare scholen is het goed om praktische experimenten uit te voeren. Kennis blijft hierdoor beter hangen. Met stichting Experi-box ben ik langs verschillende scholen gegaan om te zien wat daar gebeurt.

Vanuit de overtuiging dat leerlingen meer leren als ze experimenteren gaat Edward Wolfs van stichting Experi-box twee keer per jaar naar Oeganda om op verschillende plaatsen bètadocenten te trainen in het doen van eenvoudige proefjes. Tot nu toe is het project effectief op scholen in de plaatsen Kakuuto, Kalisizo, Jinja, Gulu, Karenga en Entebbe. Binnenkort start hij op een school in Kumi. Ook gaat hij geregeld langs het National Curriculum Development Centre in hoofdstad Kampala om te kijken in hoeverre zijn praktische onderwijsmethoden kunnen worden opgenomen in het nationaal onderwijsprogramma.

"Je maakt het curriculum niet voor morgen, maar voor over tien of vijftien jaar"

Edward weet uit ervaring dat dit niet eenvoudig is. ‘Je maakt het curriculum niet voor morgen, maar voor over tien of vijftien jaar. Je moet de leerlingen van nu leren wat ze dan moeten weten. Ik kom nu zeven jaar in Oeganda en zie dingen langzaam maar zeker veranderen.’ Curriculumspecialist Santus Cale is het met hem eens. ‘Verandering heeft tijd nodig. We leren nu vaak niet om iets te leren, maar voor de examens. Niet alle kinderen leren hetzelfde en dat maakt het lastig om een passend curriculum te maken.’ Hij merkt dat docenten denken dat praktische lessen veel tijd kosten. ‘Uiteindelijk leren leerlingen hierdoor sneller en beter, dus uiteindelijk bespaar je tijd. Ze worden bovendien creatiever. Geld kan ook geen excuus zijn. De experimenten van Experi-box werken met eenvoudige materialen die vrijwel niets kosten. Praktische experimenten komen zeker in het curriculum.’

Wisselende resultaten

De resultaten op de diverse scholen zijn wisselend, maar de docenten doen stuk voor stuk hun best. Ieder op hun eigen manier. Het is ook niet eenvoudig om van een zuiver theoretische les over te stappen op een sessie vol experimenten. Dat is te zien op basisschool St Tereza in Kajaguzo. De sciencedocenten hebben twee keer een training gehad, verspreid over twee jaar. Edward gaat langs om te zien hoe het gaat. De twee docenten hebben de experimenten goed voorbereid. In de schoolbibliotheek laten ze om te beginnen aan mededocenten zien wat er gebeurt als je de lucht verwarmt. Ze gebruiken hiervoor niet meer dan een ballon op een plastic waterflesje en een beker met warm water.

Op een poster geven ze twee opties van mogelijke uitkomsten. Ze voeren de proef goed uit, maar Edward geeft ze wel het advies om in plaats van mogelijke uitkomsten te geven, meer open vragen te stellen. Wat gebeurt er? Hoe kun je dat verklaren? ‘Door leerlingen te laten nadenken over het resultaat van het experiment, gaat hun brein aan het werk’, aldus Edward. ‘Je onthoudt iets nog beter als je zelf hebt bedacht hoe het werkt.’ De docenten gaan daarna aan de slag in hun klas P7, dit keer met een experiment over filtratie. De leerlingen doen actief mee, maar de docenten geven de conclusie te snel weg. De klas dreunt de antwoorden na, zoals dat gebruikelijk is in Oeganda. De docent zegt iets, de leerlingen vullen aan of herhalen.

“Witteboordenwerk heeft een positief imago maar weinig studenten vinden werk als ze de universiteit hebben afgerond”

Het is onderwijs dat pater Francis Ssengendo van vakschool St. Dennis in Nkumba hekelt. In de auto op weg naar zijn school houdt hij een stevig pleidooi voor praktijkonderwijs. ‘De Britten hebben ons een theoretisch onderwijssysteem gebracht en Oegandezen willen hierdoor het liefst via basisschool en middelbare school naar de universiteit. Zij hebben ervoor gezorgd dat theoretisch onderwijs en kantoorwerk hoog worden gewaardeerd in ons land. Witteboordenwerk heeft een ongelofelijk positief imago maar weinig studenten vinden werk als ze de universiteit hebben afgerond. Ze zeggen dan arm te zijn en ze kunnen niks. Dan ben je niet arm, dan ben je hopeloos.’

Kracht van vakonderwijs

Pater Francis is overtuigd van de kracht van vakonderwijs. Vijf jaar geleden bouwde hij naast een basisschool een praktijkschool (vocational), met financiële steun uit Duitsland. Bij de start had hij iets meer dan dertig studenten. ‘Zij hebben de deuren, ramen en vloeren gemaakt. Op die manier bouwen ze de school én leren ze een vak.’ Nu heeft de school meer dan honderd leerlingen die leren voor werk in een bakkerij, kapsalon of autogarage. Maar ook in de metaalbewerking en elektrotechniek. ‘Als je een vak hebt geleerd, kun je werken en geld verdienen’, aldus Francis. ‘Misschien heb je niet altijd werk, dan ben je tijdelijk arm, maar je hebt een goed arbeidsethos en kunt veel bereiken met wat je kunt.’

Op zijn school zitten maar weinig leerlingen in klaslokalen. Enkele jongens zijn buiten bezig ijzer te verven en iets verderop staat een groep bij een auto. Ze dringen om te kunnen zien wat er onder de motorkap gebeurt. Volgens de pater hebben de Oegandezen het Britse onderwijs niet meer nodig. ‘We kunnen onze eigen problemen oplossen. Er is genoeg werk voor wegenbouwers, timmerlieden, bakkers, boeren.’ Het is zijn missie om duidelijk te maken hoe belangrijk het is om technische vaardigheden te leren. ‘Ik snap niet dat mensen ’s ochtends langs de weg zitten en niets doen. Ga werken! Hoe is het toch mogelijk dat veel Oegandezen lichamelijk werk vies werk vinden.’

Praktisch onderwijs met experimenten

Bij Busede secondary school in de buurt van Jinja vinden leerlingen en docenten het niet erg om de handen uit de mouwen te steken, en deinzen er niet terug vieze handen te krijgen. Het is een plattelandsschool met meer dan duizend leerlingen. Meer dan honderd in de eerste klassen, maar minder in S5 en S6 omdat niet alle leerlingen doorgaan na de eerste vier jaar. De school heeft een laboratorium en een computerlokaal.

Zeven jaar geleden is Edward gestart op deze middelbare school en hoewel de verandering langzaam gaat, is hier duidelijk vooruitgang te zien in het onderwijs. Docenten en leerlingen voeren hier niet alleen de experimenten uit die Edward ze heeft aangereikt, ze bedenken ook zelf nieuwe proefjes bij vakken als biologie en landbouw. ‘Ze pakken zoveel op en verzinnen van alles zelf met de materialen die ze hebben gekregen’, zegt Edward enthousiast. ‘Ik breng geen geld, maar spullen. Het is goed om te zien dat scholen daarmee aan de slag gaan. Dat is een mooie stap naar meer praktisch onderwijs op scholen, ook als het theoretische vakken gaat.’

Wereld te winnen

Met een schat aan rijke praktijkervaringen keer ik terug naar Nederland. Om artikel te gaan schrijven over kinderarmoede en het schreeuwend tekort aan vaklieden. Nederlandse bedrijven weten niet waar ze praktisch opgeleide specialisten vandaan moeten halen. In Oeganda hoeven ze in ieder geval niet te zoeken. Ook daar is nog een wereld te winnen als het om praktisch vakonderwijs gaat.

Tefke van Dijk

schrijfzolder.nl