Staat van het Onderwijs 2025: eerste indruk is 45% mbo's onvoldoende

De Inspectie van het Onderwijs heeft in 2024 voor het eerst steekproefonderzoek bij mbo-instellingen gedaan. De Inspectie ziet in de eerste steekproefonderzoeken dat veel mbo-studenten het mbo vroegtijdig en ongediplomeerd verlaten. Hieronder een greep uit de onderwerpen die terug te vinden zijn in De Staat van het Onderwijs 2025.

Niet representatief

Net als in het funderend onderwijs duurt het enkele jaren van onderzoek voordat er een betrouwbaar beeld is van de onderwijskwaliteit op mbo's. De uitkomsten van deze eerste reeks van 83 steekproefonderzoeken zijn niet representatief voor het hele mbo, maar geven een eerste indruk. Inspecteurs beoordeelden bij deze eerste reeks onderzoeken 45% van de onderzochte opleidingen als onvoldoende. Vooral de onderwijsresultaten bleken vaak onvoldoende. Deze worden beoordeeld aan de hand van de standaard Studiesucces. Bij deze standaard kijkt Inspectie vooral naar (on)gediplomeerde instellingsverlaters. Dit is anders dan in het po en vo waar ook naar toetsen examenresultaten wordt gekeken. De overige beslisstandaarden waren meestal van voldoende of goede kwaliteit.

Zo komt Inspectie tot een eindoordeel

Het eindoordeel voor een opleiding is voldoende als de standaarden Studiesucces, Pedagogisch-didactisch handelen, Beroepspraktijkvorming en Veiligheid als voldoende
zijn beoordeeld en niet meer dan 1 andere standaard in de kwaliteitsgebieden Onderwijsproces of Veiligheid en schoolklimaat onvoldoende is. Ook zijn dan de standaarden Borging diplomering en Afsluiting als voldoende beoordeeld. Mbo-opleidingen kunnen ook de waardering goed krijgen. Het eindoordeel voor een opleiding is onvoldoende als de standaarden Borging diplomering en/of Afsluiting als onvoldoende beoordeeld zijn. De opleiding is ook onvoldoende als de standaard Studiesucces of Pedagogisch-didactisch handelen of Beroepspraktijkvorming of Veiligheid onvoldoende is of meer dan 1 van de andere standaarden in de gebieden Onderwijsproces of Veiligheid en
schoolklimaat onvoldoende is. Het eindoordeel voor een opleiding is zeer zwak als de standaard Studiesucces onvoldoende is én 1 of meer van de standaarden  Pedagogisch-didactisch handelen en/of Beroepspraktijkvorming en/of Veiligheid onvoldoende zijn.

In 2024 kregen 82 mbo-opleidingen bij de eerste steekproefonderzoeken een eindoordeel. Inspecteurs beoordeelden een groot aandeel opleidingen als onvoldoende (tabel 1.1.3a). De beslisstandaarden zijn vaak van voldoende of goede kwaliteit, met uitzondering van de standaard Studiesucces. Deze standaard heeft betrekking op de onderwijsresultaten. Omdat Studiesucces een beslisstandaard is, krijgt de opleiding als eindoordeel een onvoldoende als deze standaard onvoldoende is. Van de 37 opleidingen met een eindoordeel onvoldoende of zeer zwak hadden 19 opleidingen uitsluitend vanwege onvoldoende onderwijsresultaten een onvoldoende eindoordeel. 6 opleidingen hadden geen onvoldoende voor de onderwijsresultaten, maar wel voor 1 of meer andere beslisstandaarden. 3 standaarden zijn bij alle bezochte opleidingen als voldoende beoordeeld of als goed gewaardeerd.

Meeste onvoldoendes voor onderwijsresultaten

De meeste onvoldoendes vielen in het kwaliteitsgebied Onderwijsresultaten. Voor het bepalen van de onderwijsresultaten gebruikt Inspectie de standaard Studiesucces. Deze bestaat uit 3 indicatoren: het jaarresultaat, het diplomaresultaat en het startersresultaat. Het jaar- en diplomaresultaat geven allebei een percentage gediplomeerden aan, afgezet tegen een groep uitstromers, al dan niet gediplomeerd. Het startersresultaat geeft het percentage studenten aan dat na het eerste jaar nog bij de instelling aan een mbo-opleiding staat ingeschreven. Studiesucces wordt berekend als driejaargemiddelde. Als de inspectie onderzoek doet bij een opleiding, wordt het Studiesucces beoordeeld aan de hand van vastgestelde normen. Voor een voldoende voor Studiesucces dienen minstens 2 indicatoren op of boven de norm te liggen. Voor de waardering goed voor Studiesucces dient minstens 1 van de indicatoren jaar- of diplomaresultaat op of boven de norm voor ‘hoog’ te liggen. Voor de standaard Studiesucces had 45% van de opleidingen waarbij deze standaard beoordeeld kon worden een onvoldoende. Bij een onvoldoende voor Studiesucces geeft de inspectie een herstelopdracht aan het bestuur om ervoor te zorgen dat de resultaten voor het volgende studiejaar aan de normen voldoen.

De herstelopdrachten geven hetzelfde patroon weer als de oordelen. Inspecteurs gaven vooral voor de onderwijsresultaten herstelopdrachten. Voor 3 standaarden (Veiligheid, Schoolklimaat en Afsluiting) werd geen enkele herstelopdracht gegeven. De standaard Basisvaardigheden is in 2024 nog niet beoordeeld, wel is er 1 herstelopdracht gegeven voor Nederlandse taal, rekenen-wiskunde en burgerschap.

Meer uitval van mbo’ers met ouders met een laag inkomen

Het aandeel mbo-studenten in de beroepsopleidende leerweg (bol) dat 1 of 2 jaar na de start van de opleiding uitvalt of wisselt van niveau, hangt samen met het inkomen van hun ouders. Bij niveau 2-, 3- en 4-opleidingen verschilt het aandeel uitvallers of afstromers tussen studenten met de minstverdienende ouders (20% laagste inkomensgroep) en studenten met de meestverdienende ouders (20% hoogste inkomensgroep). Zo was na de start in 2020-2021 onder studenten bij niveau 3-opleidingen met de minstverdienende ouders het percentage uitval of wisseling naar niveau 2 na 1 jaar 16%, terwijl dit voor studenten met de meestverdienende ouders 10% was. In het tweede jaar na de start werd dit verschil groter en stegen deze percentages naar respectievelijk 30% en 17%. Deze verschillen tussen groepen mbo-studenten zijn al
10 jaar min of meer constant.

Ze voelen zich niet altijd veilig

Ook voelen studenten in het mbo zich niet altijd veilig Zo heeft een kwart van de entree studenten te maken met pesten. Een jaarlijkse monitoring van sociale veiligheid door instellingen kan helpen om te monitoren wie zich (on)veilig voelt en of verbeteracties werken. Ook instellingen in het hoger onderwijs (ho) kunnen dit overwegen. Het melden van onveilige situaties is namelijk voor studenten niet vanzelfsprekend.

Ze hebben zorgen over....

In het mbo maken de ruim 20.000 studenten die in 2023-2024 de monitor TestJeLeefstijl.nl invulden zich het meeste zorgen over hun studie (41%) en hun toekomst (40%). Bijna 30% van de mbo’ers gaf aan geen zorgen te hebben. 1 op de 10 mbo-studenten die de vragenlijst invulden, voelt leegte om zich heen. Ruim 20% van de respondenten voelt zich meestal niet goed genoeg, minderwaardig of waardeloos. In 2013-2014 was dit 11,6%.

13% voelt zich meestal of vaak somber of depressief; 10 jaar eerder was dat aandeel 8,3%. Ongeveer 3% heeft in de laatste 12 maanden (heel) vaak serieus nagedacht om een eind aan het leven te maken. Pogingen om daadwerkelijk een einde aan het leven te maken, komen meer voor bij vrouwen, genderdiverse studenten en bij entree- en mbo-2-studenten. 75% van de mbo’ers geeft aan wel genoeg mensen te kennen bij wie ze terecht kunnen met problemen (Brouwer et al., 2024).

Prestatiedruk

Mbo’ers ervaren prestatiedruk vanuit zichzelf, de maatschappij en school. 20% ervaart naar schatting veel stress en/of prestatiedruk. Mbo-studenten ervaren de meeste prestatiedruk vanuit zichzelf. Dit komt omdat ze de lat hoog leggen en volgens zichzelf perfectionistisch zijn. Ze willen goede cijfers halen, sociaal actief zijn en genoeg tijd overhouden voor hun hobby’s en sport. Ook ervaren mbo-studenten prestatiedruk vanuit de omgeving en de maatschappij. Studenten voelen zich soms gedwongen om door te stromen naar het ho, omdat het mbo als opleiding ondergewaardeerd is. Ze ervaren ook druk door medestudenten die niet meewerken met groepsopdrachten of die voor een slechte sfeer zorgen. Verder ervaren ze druk van leraren die onduidelijke of hoge verwachtingen hebben. Een kleiner deel van de studenten ervaart daarnaast prestatiedruk vanuit ouders. Vaak is het een optelsom van persoonlijke, studiegerelateerde en maatschappelijke factoren. Enkele studiegerelateerde factoren die stress geven zijn: toetsweken, deadlines en focus op het resultaat in plaats van het leerproces. Voor studenten die thuis ook verplichtingen hebben – financieel of huishoudelijk – is het moeilijk om aan de ervaren stress te ontkomen (Dopmeijer et al., 2024).

Verwachte tekorten in beroepsgerichte vakken

Voor het eerst zijn ook de tekorten gemeten aan docenten en instructeurs in het mbo. Door de lage respons op deze meting zijn de resultaten een benadering van de werkelijke tekorten. Het gemeten tekort aan docenten is 900 tot 1.400 fte (Den Uijl et al., 2025). Dat betekent dat het tekort tussen de 3,3% en 5,0% van de werkgelegenheid voor docenten ligt. Het gemeten tekort aan instructeurs ligt tussen de 40 en 100 fte. Deze tekorten zijn relatief het grootst binnen de generieke onderdelen Nederlands en rekenen en de sectorkamer Specialistisch vakmanschap. In het mbo wordt verwacht dat de tekorten toenemen bij de onderdelen Nederlands, informatica en techniek. Daarnaast zullen er tekorten zijn in de beroepsgerichte vakken, waarvoor ook op de reguliere arbeidsmarkt grote tekorten zijn (OCW, 2024g).

Meer weten? Ga naar https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/staat-van-het-onderwijs, voor het hele rapport.