Oorlogsverhalen komen bij monument weer tot leven

Tachtig jaar geleden? Ja, het einde van de Tweede Wereldoorlog ligt al een heel mensenleven achter ons. Toch is deze geschiedenis actueler dan ooit. Kijk naar Oekraïne, Gaza en alle andere plekken waar oorlogen en conflicten oplaaien. Hoe breng je dat verhaal van oorlog en vrede dichtbij kinderen? Hoe waardevol is onze vrijheid? Bij obs De Campherbeek in Berkum, gemeente Zwolle, hebben ze het plaatselijke oorlogsmonument geadopteerd en staan ze jaarlijks stil bij het indrukwekkende verhaal achter deze gedenkplaats, met behulp van veteraan Harry Konings. 

Op een koude januarimorgen verzamelen kinderen zich in de aula van De Campherbeek, een kleine basisschool in Berkum, een buurtschap binnen de gemeentegrenzen van Zwolle. Ze luisteren ademloos naar Harry Konings, veteraan uit Nunspeet, die het verhaal vertelt van een Amerikaanse bommenwerper die op 11 januari 1944 in de buurt neerstortte. Vijf bemanningsleden overleefden het, vijf anderen niet. Het monument in Berkum herinnert aan deze gebeurtenis, maar het is Konings’ manier van vertellen die het verleden tastbaar maakt. “Ik begin altijd met mezelf”, zegt Harry. “Ik vertel dat ik ook veteraan ben en dat ik in latere oorlogen ervaringen heb opgedaan. Natuurlijk is dat niet hetzelfde als wat deze piloten meemaakten, maar ik kan me een klein beetje voorstellen hoe het was.”

Konings schildert de feiten helder: de kou in de bommenwerper, het gevaar van Duitse gevechtsvliegtuigen en het idee dat de bemanning hun leven riskeerde voor de vrijheid. Hij maakt gebruik van een oude film waarin originele bommenwerpers en hun bemanning te zien zijn. “Die beelden raken kinderen. Ze zien hoe jong die mannen waren, met dikke bontmutsen en zware pakken. Dat maakt indruk, zonder dat ik veel hoef uit te leggen.”

‘Het wordt stil’

Na zijn verhaal gaan de leerlingen naar het monument. Daar leggen ze bloemen, dragen ze gedichten voor en wordt muziek gespeeld. Het wordt stil, niet alleen bij de kinderen, maar ook bij de aanwezige veteranen en gemeentevertegenwoordigers. “Dit is het moment waarop geschiedenis meer wordt dan een hoofdstuk uit een boek. Het krijgt betekenis”, vertelt Konings. Konings’ aanpak is beeldend en persoonlijk. Hij maakt de verhalen tastbaar door de praktische kant van oorlog te belichten. “Ik vertel bijvoorbeeld dat het toilet in een bommenwerper bij min veertig graden niet te gebruiken was, omdat je eraan vastvroor. Dat soort details blijven hangen. Kinderen gaan nadenken: hoe was dat, om in zo’n vliegtuig te zitten? Dat helpt ze om het grotere verhaal te begrijpen.” De Tweede Wereldoorlog is lang geleden, maar hij legt altijd een link met het heden. “Vluchtelingen, oorlog, vrijheid – het zijn thema’s van alle tijden. Ik vraag de kinderen na te denken over hun eigen rol. Wat kun jij doen om de wereld beter te maken?’ Hij laat kinderen ervaren dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. ‘We hebben het goed in Nederland, zeg ik vaak. Laten we er samen voor zorgen dat dat zo blijft.’”

Diep ingrijpen

Leerkracht Jesper Koreman onderschrijft die boodschap. Hij vertelt dat obs De Campherbeek al jaren geleden besloot het plaatselijke monument te adopteren via het adoptieprogramma van Nationaal Comité 4 en 5 mei. Door jaarlijks het monument te bezoeken, de herdenking bij te wonen en kinderen bekend te maken met het aangrijpende verhaal, ervaren ze hoe diep de oorlog kan ingrijpen in mensenlevens. Het is niet alleen ‘een lesje geschiedenis’ maar maakt hen veel beter bewust van wat vrijheid betekent. Koreman: “Wij zijn een kleine school met 155 leerlingen en veel kinderen komen dagelijks langs het monument. Het ligt op loopafstand van de school en je merkt dat kinderen anders gaan kijken naar zo’n plek als ze dit verhaal hebben gehoord.”

Op puntje van stoel

Dat een deel van de bemanning om het leven kwam, is iets dat veel indruk maakt. “Harry Konings weet de klas telkens ademloos mee te nemen. Sommige leerlingen hebben het verhaal al vaker gehoord en haken doorgaans snel af bij herhaling, maar niet bij deze geschiedenis. Ze zitten letterlijk op het puntje van hun stoel. Het gevoel van: ‘dit is belangrijk, want dit is echt gebeurd en zo vlakbij.’”

Bij de herdenking hebben de leerlingen een actieve rol, vertelt Koreman. “De herdenking trekt ook veel andere buurtbewoners. Bij de laatste ceremonie sprak een oudere dame spontaan over haar ervaringen als kind in oorlogstijd. Dat was niet gepland, maar het raakte iedereen enorm. Het gesprek dat we daarna op school voerden, gaf extra diepgang aan het thema vrijheid. Veel kinderen realiseerden zich dan hoe bijzonder het is dat zij gewoon naar school kunnen.”

Het adopteren van een monument brengt de geschiedenis tot leven, weet Koreman. “Je maakt dat grote, niet te vatten verhaal opeens een beetje tastbaar en dichtbij. Ik vind het bovendien belangrijk dat kinderen begrijpen waarom we herdenken. Ik zeg vaak: ‘Deze geschiedenis mag nooit vergeten worden.’ En daarom adopteren wij dit monument, want het zit in ons DNA.”

Over Adopteer een Monument

Adopteer een monument is een project van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Leerlingen ontdekken het verhaal achter een monument in hun buurt en verdiepen zich zo in de lokale oorlogsgeschiedenis. Dit jaar bestaat het project maar liefst 40 jaar! Dit willen we vieren door met zoveel mogelijk leerlingen te herdenken, doen jullie ook mee? Ga naar 4en5mei.nl/adopteer voor meer informatie en meld jullie school gratis aan!