Rekentalent signaleren voorbij taalgrenzen

In een reken-wiskundeles wordt niet alleen een beroep gedaan op rekenkundige vaardigheden, maar ook op de Nederlandse taal. Voor leerlingen waarvan Nederlands niet de moedertaal is, kan dit een barrière vormen. Het risico bestaat dat hun potentieel niet wordt herkend, omdat taal een obstakel vormt bij het signaleren van hun rekentalent. Marjolein van Straalen (onderwijsadviseur en trainer CPS Onderwijsontwikkeling en advies) ging in gesprek met Marjolein Tamminga (leerkracht en rekenspecialist op de pcb De Sjalomschool in Capelle aan den IJssel). Wat zijn haar ervaringen met meertaligheid in het reken-wiskundeonderwijs? En waar liggen kansen om meertalige leerlingen in het reken-wiskundeonderwijs beter te ondersteunen en hun (potentieel) rekentalent zichtbaar te maken?

Uitdagingen bij het signaleren van rekentalent

Een belangrijke uitdaging bij het signaleren van rekensterkte bij meertalige leerlingen is de complexiteit van rekentaal. De Sjalomschool heeft een diverse leerlingenpopulatie. Een deel van de leerlingen heeft een andere thuistaal dan Nederlands. “Veel rekentaal is lastig te vertalen vanuit een andere taal”, vertelt Marjolein Tamminga. “Begrippen als ‘meer dan’, ‘helft’ en ‘kwart’ zijn niet direct over te brengen in een andere taal. Vaak is de afweging voor de leerkracht dan: snappen ze de vraag niet, of maken ze een rekenfout?” Meertalige leerlingen kunnen hierdoor lager scoren op toetsen, ook als hun taalvaardigheid en intelligentie even hoog zijn.[1] Om (potentieel) rekentalent bij meertalige leerlingen te signaleren is het daarom belangrijk verder te kijken dan de toetsresultaten.

Een brede signalering

Het herkennen van meertalig (potentieel) sterke rekenaars vraagt om een brede signalering. Om het (potentieel) rekentalent van meertalige leerlingen in beeld te brengen, is een combinatie nodig van observaties, het aanbieden van opdrachten die het rekentalent stimuleren, gesprekken met leerling en ouder(s), en de professionele ervaring van de leraar.[2] Om taalbarrières te verminderen, heeft de Sjalomschool gekozen voor toetsing die minder nadruk legt op de taalvaardigheid. Deze toetsen bevatten minder tekst, waardoor ze toegankelijker zijn voor meertalige leerlingen. “Bovendien mogen leerlingen met een andere moedertaal de toetsvragen beluisteren via een koptelefoon, in plaats van dat ze deze zelf moeten lezen”, vult Marjolein Tamminga aan. Op de Sjalomschool bieden ze daarnaast opdrachten aan die het rekentalent stimuleren. Marjolein Tamminga benadrukt dat leerlingen voor het krijgen van extra rekenuitdagingen niet alleen op hun taalvaardigheid mogen worden afgewezen. “Wanneer je een vermoeden hebt dat een leerling meer kan, geef hem dan óók extra rekenuitdagingen. Ze worden er alleen maar lui van als zij deze niet krijgen.” Ze biedt deze leerlingen af en toe ook pluswerk aan, zodat ze kan observeren hoe ze het aanpakken en of ze tot een oplossing komen. In de klas is ze alert op signalen die wijzen op sterke rekenvaardigheden. "Je merkt dat sommige leerlingen nieuwe rekenconcepten snel oppikken, zelfs als taal nog een struikelblok is." Ze merkt dat deze leerlingen vaak een sterk logisch en abstract denkvermogen hebben. “Ze kunnen patronen herkennen, redeneren en problemen oplossen zonder veel uitleg. Ze excelleren in bijvoorbeeld bouwopdrachten of rekenpuzzels.”

Omgaan met taalbarrières in de reken-wiskundeles

In de reken-wiskundelessen op de Sjalomschool wordt veel aandacht besteed aan rekenbegrippen. “Deze worden opgeschreven in het zogenaamde ‘spiekschrift’”, legt Marjolein Tamminga uit. “Alle rekenbegrippen en strategieën worden hierin opgeschreven. Hier kunnen de kinderen altijd in kijken tijdens de rekenlessen en bij een toets mogen ze deze vooraf nog even inkijken. Dit schrift is voor alle leerlingen beschikbaar, maar meertalige leerlingen biedt dit ook de taalsteun die zij nodig hebben.” Als rekenhuiswerk worden redactiesommen meegegeven, die wekelijks in de klas besproken worden. “Daar worden ook weer veel begrippen uitgelegd en komt rekentaal een bod.” Naast de aandacht voor rekentaal, zet de Sjalomschool materialen in zoals breukenlijnen, automatiseerkaartjes en blokjes om rekenconcepten visueel en tastbaar te maken. Hoewel Marjolein Tamminga momenteel geen ervaring heeft met het inzetten van moedertaal in de rekenles, erkent ze het potentieel ervan.

Tips en adviezen

Een beperkte beheersing van de Nederlandse taal mag nooit een reden zijn om leerlingen geen uitdagingen te bieden in het reken-wiskundeonderwijs. Het signaleren van meertalige (potentieel) sterke rekenaars vraagt om een aanpak voorbij taalgrenzen. Een brede signalering vergroot de kans dat hun rekentalent zichtbaar wordt en zorgt ervoor dat zij de juiste begeleiding en uitdagingen kunnen krijgen. Dit vraagt van leerkrachten een kritische en open blik om het rekentalent van alle leerlingen optimaal te benutten.

Over het boek

Sterke rekenaars in het basisonderwijs

In januari is de herziene editie van Sterke rekenaars in het basisonderwijs verschenen. In het boek wordt uitgebreid ingegaan op het signaleren en uitdagen van (potentieel) sterke rekenaars. De herziening bevat onder meer een nieuw hoofdstuk, waarin expliciet aandacht is voor meertalig (potentieel) sterke rekenaars.

ISBN: 9789065082572  € 34,95

Over de leerkracht en schrijver

Marjolein Tamminga is leerkracht en rekenspecialist op pcb de Sjalomschool in Capelle aan den IJssel. In haar rol als rekenspecialist bewaakt en bevordert ze de kwaliteit van het onderwijs in rekenen-wiskunde op de school.

Marjolein van Straalen is adviseur en trainer didactiek en pedagogiek bij CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Ze ondersteunt scholen bij vraagstukken over het leren van leerlingen en het realiseren van een veilig en ondersteunend leerklimaat.