Steeds meer onderwijsmensen werken Evidence informed

‘Ik zie het als een correctie op een eerdere disbalans’

Wie zijn onderwijs wil verbeteren, moet openstaan voor nieuwe inzichten en praktijken. Maar waar kun je van op aan? Onderwijsplatform researchEd verzamelt wetenschappelijke inzichten en best practices waarmee professionals hun onderwijs kunnen verbeteren. Inhoudelijk directeur Jan Van de Ven over trends, de behoefte aan houvast en de balans tussen bewezen effectief leren en lesgeven met een eigen signatuur. 

Er is de laatste jaren steeds meer belangstelling voor evidence informed werken, meent Jan van de Ven, en die opvatting ondersteunt hij met data: “In 2016 haalden we het van oorsprong Engelse researchED naar Nederland om ook hier een centrale ontmoetingsplek te organiseren voor onderwijswetenschappers en professionals uit de praktijk. Er kwamen 300 mensen. Eind maart vieren we ons 10-jarig jubileum met 1000 bezoekers die nieuwsgierig zijn naar de nieuwste onderzoeken en het allerbeste uit de onderwijspraktijk. 

Maar de impact is veel groter. We organiseren het hele jaar door verschillende grote onderwijscongressen, wetenschapscolleges, hebben een evidence informed crash course opgezet, werken inmiddels samen met het ministerie van onderwijs, de algemene onderwijsbond (AOb), de sectorraden, grote gemeentes zoals Rotterdam, schoolbesturen en steeds meer lerarenopleidingen geven in hun curriculum ruim baan aan onderzoeksgeletterdheid. Het ministerie van OCW noemde in 2021 voor het eerst ‘evidence informed onderwijs’ letterlijk in verband met het Nationaal Programma Onderwijs. Die aandacht en waardering vanuit OCW voor evidence informed onderwijs heeft alles in een stroomversnelling gebracht. We zijn met researchED niet langer meer de roepende in de onderwijswoestijn.”

Hoe is de opkomst van evidence informed werken te verklaren?

“We hebben te kampen met een lerarentekort en de onderwijsresultaten dalen al jaren. Bovendien voelen onderwijsprofessionals dat er tal van maatschappelijke problemen op hun bordje worden gelegd. Om dat allemaal het hoofd te bieden, kun je niet op de oude voet doorgaan maar moet je op zoek naar een andere manier van werken. Dat gevoel leeft heel sterk. Het denken en het doen binnen het onderwijs zijn sterk afhankelijk van hoe je naar kinderen, opgroeien, onderwijs, ontwikkeling of samenleven kijkt. Vaak is dat een ideologische visie, want dat is wat mensen bindt. Het is goed dat die zaken een plek hebben, dat ieder schoolteam zijn accenten legt en elke school een eigen identiteit draagt, maar het kan nooit de enige fundering zijn van wat je doet op school. Evidence informed onderwijs biedt naast die ideologie houvast op al die verschillende uitdagingen, met de kanttekening dat ‘niet alles werkt en bijna niets werkt altijd’ – naar Pedro De Bruyckere. Op zoek naar een nieuw evenwicht werd de belangstelling voor wetenschap-pelijke inzichten ten aanzien van hoe leren werkt, klassenmanagement, didactiek et cetera daarom groter. Ik zie het als een correctie op een eerdere disbalans.”

Is iedereen om?

“Niet iedereen is enthousiast: sommigen ervaren evidence informed werken als een dictaat: zo en zo moet het. Maar dat is een misverstand. De praktijk kun je namelijk nooit helemaal vormgeven alleen op basis van de resultaten van onderwijsonderzoek. Wat er gebeurt in de klas is ook afhankelijk van de context, dus van de school, de wijk, ouders en leerlingen; evenals de kennis, ervaring en intuïtie van de leerkracht. Een leraar is geen programmeerbare robot, er bestaat geen mal van ‘gewoon goed onderwijs’. Een goede leraar weegt alle factoren mee en weet wat het beste is voor zijn/haar leerlingen gezien de omstandigheden op dat moment. Dat betekent dat hij de ene keer kiest voor expliciete directe instructie en de andere keer voor zelfontdekkend leren. Of het ene ogenblik voor een instaptoets en het andere voor een gezellig halfuurtje zingen, want het draait echt niet allemaal om effectief leren lezen of rekenen, het gaat erom dat we die 25 uur per week met 25 kinderen in de groep zo goed mogelijk besteden.”

Voor welke onderwerpen is de laatste jaren de meeste interesse?

“Hoe krijg ik álle kinderen in de klas actief aan het denken?’ is een vraag die velen bezighoudt, vaak gecombineerd met een sterke wens om nog beter zicht op ontwikkeling van álle leerlingen te krijgen in plaats van een te grote afhankelijkheid van toets-momenten. Dat heeft gezorgd voor een flinke toename in bijvoorbeeld interesse in formatief handelen. Leerkrachten worden steeds vaardiger in het voorbereiden van diagnostische vragen, weten alert te zijn op misconcepties, kwaliteitsbesef te organiseren of anders om te gaan met feedback en het gebruik van bijvoorbeeld wisbordjes of beurtenstokjes in de klas wordt steeds normaler. 

Zodra je diep nadenkt over leerdoelen en hoe die met alle leerlingen te behalen kom je ook al snel uit bij het werken met kennisrijke curricula. Als je bijvoorbeeld voor wereldoriëntatie aan de slag gaat met ridders en steden, zorg dan voor rijke teksten en jeugdliteratuur die daar op aansluiten. Je ontwikkelt dan meer tekstbegrip dan wanneer je bij wijze van spreken 1 uur per week met een losse tekst aan de slag gaat voor ‘begrijpend lezen’. Voor schrijven en spreken geldt hetzelfde, je kunt daarmee veel vooruitgang boeken als je daar aandacht voor hebt in je activiteiten binnen dat kennisrijke onderwijsaanbod.

Ten slotte zie ik dat veel schoolleiders, leerkrachten en docenten nieuwsgierig zijn naar manieren om de eigen professionele cultuur binnen schoolteams te verbeteren. Werken in leerteams of professionele leergemeenschappen (PLG’s), het samen veel meer hebben over onderwijsinhoud, didactiek, pedagogiek of klassenmanagement. Samen school maken is teamwork en in die gesprekken komen dan die ideologische visie van een schoolteam en datgene wat we weten vanuit onderwijsonderzoek, -wetenschap en praktijk bij elkaar.”