‘Zonnebrand is chemisch en kankerverwekkend…toch?’

Meer dan de helft van de docenten in het voortgezet onderwijs zegt dat hun leerlingen nepnieuws niet herkennen. Dat is problematisch, zeker als het gaat over iets dat letterlijk onder de huid kruipt, zoals zonbescherming. “Ze geloven eerder hun favoriete influencer dan een dermatoloog”, zegt Rob Volkering. Rob is dermatoloog en een van de gezichten van het lesprogramma Ontmasker nepnieuws, een gratis lespakket van het Nationaal Huidfonds voor leerjaar 1 en 2 in het voortgezet onderwijs. 

Zonbescherming en skincare zijn hot topics op TikTok en Instagram. Maar de informatie die daar circuleert is niet per se de juiste. Rob: “Leerlingen zien dagelijks misinformatie voorbijkomen op sociale media, ook over de huid. Dat beïnvloedt hun gedrag – en dus hun gezondheid. Tijd om dat te doorbreken.” 

Schadelijke ‘skinfluencers’

Volkering ziet het terug in zijn spreekkamer. “Jongeren gebruiken bijvoorbeeld middeltjes die ze vaak helemaal niet nodig hebben zoals retinol of zuren die de huid juist beschadigen. Je ziet eczeem verergeren of acne uit de hand lopen.” Ook over zonbescherming doen bizarre ideeën de ronde. “Het gekste dat ik heb gehoord is dat mensen beweren dat je je anus in de zon moet leggen om snel vitamine D binnen te krijgen. Daarnaast wordt nog steeds verkondigd dat zonnebrandcrème kankerverwekkend zou zijn. Die berichten klinken lachwekkend, maar worden door jongeren regelmatig als waarheid aangenomen en zijn daarom erg schadelijk.”

Volgens Volkering is het lesprogramma van het Huidfonds precies wat nu nodig is. “Jongeren volgen populaire gezichten en nemen hun adviezen klakkeloos over, zonder enige research. Het lesprogramma leert hen kritisch na te denken over wat ze online zien, ook wat betreft hun eigen lichaam.”

Jong geleerd, gezond gebleven

Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland. “We denken dat de huidkanker die op oudere leeftijd ontstaat vooral veroorzaakt wordt door zonschade op jonge leeftijd”, zegt Volkering. “DNA-schade die je als puber oploopt, zie je jaren later terug in de vorm van huidkanker of pigmentvlekken. Daarom is het cruciaal dat jongeren al leren: beschermen begint nu.”

Hij windt er geen doekjes om: “Je huid bruin laten worden, betekent al dat je huid schade heeft opgelopen. Mensen lachen mij vaak uit omdat ik altijd zo wit blijf, ik smeer dan ook élke centimeter in. Ik zie de gevolgen van nalatigheid van dichtbij. Geloof me: een litteken in je gezicht door het verwijderen van huidkanker is één ding, maar uitzaaiingen door huidkanker die zelfs kunnen leiden tot de dood, kunnen ook ontstaan!”

Leerlingen weerbaar maken

In het lesprogramma Ontmasker nepnieuws reageren deskundigen zoals Volkering op stellingen en filmpjes die rondgaan op sociale media. Daarmee wordt het lesmateriaal herkenbaar, actueel en laagdrempelig. Tegelijkertijd leren leerlingen hoe ze bronnen kunnen checken en waarom wetenschappelijke kennis betrouwbaarder is dan populaire meningen. 
“We willen ze weerbaar maken. Niet alleen tegen huidkanker, maar ook tegen desinformatie. Dit gaat over mediawijsheid en informatievaardigheden – en die kun je breder toepassen dan alleen op skincare.”
Volkering merkt dat jongeren steeds vaker al met een mening binnenkomen. “Ze hebben online gelezen wat helpt tegen acne of rimpels, en daar houden ze zich aan vast. Dan is het lastig uitleggen waarom dat juist níét werkt. Je moet eerst het nepnieuws afpellen voordat je iets nieuws kunt opbouwen. Daarom is onderwijs hierin zo belangrijk.”

Niet alleen voor de zomer

Wie denkt dat zonbescherming alleen een zomer-onderwerp is, heeft het mis, benadrukt Volkering. “Vanaf een UV-index van 3 – en dat gebeurt ook in de winter of op wintersport – is het belangrijk om je regelmatig in te smeren met zonnebrandcrème. Bovendien draait zonbescherming niet alleen om kankerpreventie. Het helpt ook tegen rimpelvorming, iets waar jongeren vaak wel gevoelig voor zijn.” Volgens Volkering is het dan ook verstandig dat scholen het hele jaar door aandacht besteden aan 
dit thema. “In het lesprogramma wordt dat goed uitgelegd. Leerlingen leren wanneer smeren zinvol is, welk huidtype extra kwetsbaar is, en waarom je factor 30 om de twee uur moet herhalen – ook als het bewolkt is.”

Wat kun jij doen?

“Laat dit programma zien in de klas”, raadt Volkering aan. “Het leert jongeren namelijk om zélf na te denken over wat ze lezen en zien op social media. Niet alleen over huidverzorging, maar ook over bredere gezondheidsthema’s.”

Zijn wens? Dat we afrekenen met het meest hardnekkige nepnieuwsfeit: dat zonnebrandcrème schadelijk zou zijn. “Dat is écht onzin. Er is zóveel bewijs dat het juist beschermt. Maar het blijft aanhoudend rondzingen. Als ik dat uit alle hoofden kan halen, zou ik daar heel gelukkig van worden.” 

Buiten sporten = vaker smeren 

Gymdocenten spelen een belangrijke rol in het gedrag rondom zonbescherming, benadrukt Volkering. “Zij zijn vaak buiten met hun leerlingen. Dan ben je niet alleen zelf kwetsbaar, maar heb je ook een voorbeeldfunctie. Laat zien dat je zelf ook smeert. Dat normaliseert het gedrag én vergroot de kans dat leerlingen het ook echt gaan doen.”
Op sommige openbare plekken verschijnen al zonnebrandpalen, ziet Volkering. “Waarom niet straks ook op schoolpleinen?”

Help je leerlingen en meld je gratis aan

Ontmasker nepnieuws is een gratis lesprogramma van het Nationaal Huidfonds, bedoeld voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het lesmateriaal sluit aan bij kerndoelen rond mediawijsheid en informatievaardigheden en is breed inzetbaar: van verzorging tot maatschappijleer.