Filosoferen met kinderen: 5 tips voor in de klas

Filosoferen met kinderen is een speelse en toegankelijke manier om hun denkvaardigheden te ontwikkelen. Filosoferen helpt kinderen beter te luisteren, zelfvertrouwen te ontwikkelen, cognitieve vaardigheden te verbeteren, toleranter te worden en kritisch na te denken. Volgens Christianne Verheugd, mede-organisator van de Week van de Kinderfilosofie, is het vooral een gezamenlijke ontdekkingsreis: “Filosoferen is samen spelen met gedachten. Er is geen goed of fout, alleen het verkennen van ideeën.”

Tijdens de Week van de Kinderfilosofie die dit jaar plaatsvindt van 5 tot en met 13 april, krijgt het filosoferen met kinderen extra aandacht. Het thema van dit jaar is ‘zorg’, met als centrale vraag: Voor wat moet, wil of kan je zorgen?  “We denken in eerste instantie aan dokters en zusters en pleisters”, verteld Christianne. “En dan hebben we nog de invalshoek ‘je ergens zorgen over maken’. Waar maak jij je zorgen over en waarom? Kun je daar iets aan doen en waarom niet en wel? Zorgen voor jezelf, wat betekent dat dan?” Door over dit soort vragen na te denken, ontwikkelen kinderen hun denkvaardigheden en leren ze omgaan met verschillende perspectieven. Maar hoe pak je dat als leerkracht aan? Christianne deelt een aantal tips om in de klas met filosofie aan de slag te gaan.

1. Begin met een prikkelende vraag

Een filosofisch gesprek komt pas echt op gang wanneer kinderen worden uitgedaagd met een vraag die nieuwsgierigheid opwekt. “Als je met een prikkelende vraag of een prikkelend plaatje of een prikkelend filmpje begint, dan heb je kinderen in principe al,” zegt Christianne. Ze geeft een voorbeeld: “Horen de kleren die je aan hebt bij jou? Waarom wel of niet? En als je nu je sok uittrekt en in de wasmand gooit, hoort die dan ook nog bij jou?” Dit soort vragen nodigt kinderen uit om verder te denken en helpt hen om te verwoorden waarom ze iets vinden.

2. Creëer een veilige en open gespreksomgeving

Om kinderen echt vrijuit te laten filosoferen, is het belangrijk dat ze zich veilig voelen om hun gedachten te delen. Christianne benadrukt dat de rol van de leerkracht hierin cruciaal is. “Je moet als docent een andere pet opzetten en het idee loslaten dat er een goed of fout antwoord is,” zegt ze. “Dat is het mooie ervan. Op het moment dat je je realiseert dat er geen fout antwoord is, wordt het pas echt leuk. Dan ontstaat er een spannend gesprek.” Daarbij is het wel belangrijk om structuur aan te brengen. “Wat wel helpt zijn duidelijke gespreksregels. Iedereen mag zijn mening geven, maar moet die ook kunnen onderbouwen. Zonder argument blijft een gesprek namelijk niet op gang.”

3. Blijf doorvragen

Filosoferen draait niet om het vinden van het juiste antwoord, maar om het onderzoeken van gedachten. Belangrijk is dat kinderen ervaren dat hun mening telt, mits ze die kunnen onderbouwen. “Vraag altijd door”, adviseert Christiane. “Kun je daar een voorbeeld van geven? Is dat altijd zo? Geldt dat voor iedereen?” Dit helpt kinderen om hun redenering te verdiepen en stimuleert kritisch denken. Leerkrachten hoeven geen expert te zijn, zolang ze nieuwsgierig blijven en open vragen stellen. “Je hoeft niet te weten waar het gesprek naartoe gaat”, benadrukt Christiane. “Het belangrijkste is dat je durft door te vragen.”

4. Gebruik verhalen, beelden en voorwerpen

Om kinderen in de denkmodus te krijgen, helpt het om een boek, een afbeelding of een voorwerp als startpunt te nemen. Christianne geeft een voorbeeld: “Neem een verse tomaat en een blikje tomatenpuree mee naar de klas en vraag voor beide: is dit natuur? Kinderen geven meteen een antwoord, maar als je doorvraagt waarom iets wel of niet natuur is, komen ze vanzelf tot nieuwe inzichten.” 

5. Filosoferen kan in elke les

Filosoferen hoeft geen los vak te zijn, maar kan in allerlei lessen geïntegreerd worden. Een biologieles over de natuur kan een gesprek over groei uitlokken: Wat betekent groeien eigenlijk? “Filosoferen hoeft geen extra taak te zijn”, zegt Christianne. “Je kunt het verwerken in een bestaande les en op die manier leerlingen prikkelen om verder te denken.”

Meer inspiratie en gratis lesmateriaal

Om leerkrachten op weg te helpen, biedt de Week van de Kinderfilosofie gratis lesmateriaal aan. Het ‘weggever’-boekje met opdrachten en filosofische vragen rondom het thema zorg is gratis aan te vragen zolang de voorraad strekt. “Leerkrachten kunnen het boekje gebruiken als basis voor een les, maar ook gewoon mee naar huis geven”, zegt Christiane. “Zo raken kinderen en ouders spelenderwijs in gesprek over filosofische vragen.”

Door een prijs uit te loven voor het beste filosofische kinderboek wil de organisatie filosoferen ook verbinden met lezen. Daarnaast biedt de Week van de Kinderfilosofie ieder jaar een podcast over de vijf beste filosofische kinderboeken van het jaar. Deze boeken bevatten thema’s en vragen die leerkrachten kunnen gebruiken om filosofische gesprekken in de klas te starten. “In de podcast krijg je handvatten over hoe je zelf kunt doorfilosoferen naar aanleiding van die boeken”, verteld Christianne.

Meer informatie en lesmateriaal zijn te vinden op de website van de Week van de Kinderfilosofie.