Saskia Schepers over neurodiversiteit in de klas

In elke klas zitten leerlingen met verschillende manieren van denken, voelen en leren. Toch zijn onze onderwijssystemen vaak gericht op ‘de gemiddelde leerling’. Saskia Schepers, expert op het gebied van neurodiversiteit, wil daar verandering in brengen. In haar nieuwe boek Als alle breinen leren biedt ze praktische handvatten voor docenten om beter om te gaan met neurodivergente leerlingen. We spreken haar over neurodiversiteit, onderwijs dat ruimte geeft aan verschil, en wat jij morgen al anders kunt doen.

Wat is normaal eigenlijk?

Volgens Saskia Schepers is het tijd dat we anders gaan kijken naar leren. “In plaats van de vraag: hoe krijg ik deze stof in deze leerling, zouden we moeten vragen: hoe krijg ik deze leerling aan het leren? Wat is het haakje bij deze leerling?” zegt ze. Niet elk brein werkt hetzelfde. Toch wordt in het onderwijs vaak uitgegaan van één manier van uitleggen, één tempo, één aanpak. De lesmethode is leidend. Leerlingen die daar niet in passen, raken achterop of haken af. “Wat wij normaal vinden, is vaak alleen wat het meeste voorkomt. Maar minder voorkomend gedrag is nog steeds normaal. Door het begrip ‘normaal’ breder te maken en nieuwsgierig te zijn naar hoe een leerling leert, ontstaat er ruimte voor ontwikkeling."

In plaats van leerlingen af te rekenen op wat zij minder goed kunnen, pleit Saskia ervoor om te kijken waar hun kracht ligt. Dat sluit aan bij het idee van een spiky profile: een profiel waarin de vaardigheden van een leerling niet gelijkmatig verdeeld zijn. De ene leerling blinkt uit in creatieve oplossingen, maar worstelt met spelling. Een ander is conceptueel sterk, maar raakt snel overprikkeld in groepswerk. “Als een kind ergens ondergemiddeld in presteert, is het bijna altijd ergens anders bovengemiddeld,” zegt Saskia. “De kunst is om te ontdekken waar die piek zit, zodat je daar ruimte voor kunt maken.” Geen kind komt naar school om te horen waar het niet goed in is.

Verschillen die je niet altijd ziet

Volgens Saskia is er een grote groep leerlingen die anders denkt, informatie verwerkt of leert, maar niet direct opvalt. “Twintig procent van de leerlingen is neurodivergent, en dat is alleen nog de groep mét label,” legt ze uit. Maar daarnaast zijn er veel meer leerlingen die nét buiten de norm vallen. Die wat trager op gang komen, sneller denken, of anders informatie verwerken. “Minder gangbare breinen zijn nog steeds normaal.” Juist voor deze stille minderheid is het belangrijk dat het onderwijs ruimte biedt voor variatie, zodat ook zij zich gezien en begrepen voelen.

Een stevige basis voor elk brein

Om onderwijs inclusief te maken, moet je al bij het ontwerp rekening houden met verschillen tussen leerlingen. “De oplossing is vaak Universal Design of Learning,” vertelt Saskia. Dit principe houdt in dat je de basis van je les zó inricht, dat zoveel mogelijk leerlingen erbij aan kunnen haken en kunnen laten zien wat ze kunnen, zonder dat je voor elke leerling iets op maat hoeft te doen. Ze geeft een concreet voorbeeld: "Bij een les over het weer laat je leerlingen zelf een weerfenomeen kiezen dat ze interessant vinden om aan te werken, bijvoorbeeld bliksem, een sneeuwstorm of regenboog. Of je laat ze kiezen hoe ze hun kennis tonen: Een tekening maken van een weertype met uitleg, een korte presentatie geven in tweetallen of een mini-weerbericht opnemen op een tablet.” Door in de basis al variatie aan te brengen hou je per definitie al met breinvariatie rekening.

Zie het kind achter het gedrag

Een belangrijke les die Saskia wil meegeven: gedrag is nooit zomaar gedrag. “Leerlingen doen iets omdat ze iets nodig hebben. En wij denken dan: hou even je mond, zit nou stil. Maar die leerling vraagt eigenlijk om hulp.” Ze pleit voor meer nieuwsgierigheid en minder veroordeling. “Als je begrijpt waarom een leerling iets doet, kun je het gedrag anders lezen.” Een leerling die voortdurend zit te wippen met zijn been, probeert zich te concentreren. Een leerling die veel vragen stelt, heeft meer context nodig. “We moeten echt leren luisteren naar die stemmetjes in plaats van ze klein houden.”

Wat jij kunt doen in jouw klas

Volgens Saskia hoeft neuro-inclusief onderwijs niet moeilijk te zijn. Kleine, slimme aanpassingen in de basis kunnen al veel doen. “Alles wat je doet voor een neurodivergente leerling, is uiteindelijk ook goed voor andere leerlingen,” zegt ze. Saskia deelt een aantal concrete tips:

• Maak de basis breder
  Denk aan duidelijke uitleg, keuzevrijheid in werkvormen, of de mogelijkheid om af en toe even te bewegen. Of zorg voor een combinatie van tekstuele, visuele én auditieve uitleg: dat je naast een tekst ook een filmpje kunt kijken om de stof tot je te nemen.
• Luister écht naar de leerling
  Vraag: hoe werkt dit voor jou? Wat heb jij nodig om te leren? Ook jonge kinderen kunnen dat vaak al goed aangeven.
• Gebruik de kinderbreinhandleiding
  Een tool die Saskia ontwikkelde, waarmee leerlingen inzicht kunnen krijgen in hoe zij leren en hoe hun hoofd anders werkt dan bij klasgenoten: zo normaliseren we cognitieve variatie van jongs af aan.
• Laat leerlingen de MILS-test doen
  De MILS-test geeft inzicht in hoe iemand informatie het makkelijkst verwerkt en het meest efficiënt leert. Het geeft leerlingen direct handvatten om fijner te leren.
• Verdiep je in het onderwerp
  Meer kennis over neurodiversiteit leidt tot meer empathie. Door je meer te verdiepen leer je signalen beter herkennen en begrijp je beter wat een leerling nodig heeft. Saskia: “Je hoeft niet álles te weten, maar nieuwsgierigheid maakt al het verschil.”
• Plan ruimte in tijdens de mentorles (vo)
  Gebruik de mentorles om met leerlingen te praten over hun voorkeuren. Wat werkt voor hen? Wat hebben zij nodig? Zo krijg je zicht op waar leerlingen écht behoefte aan hebben.

Meer informatie over neurodiversiteit in het onderwijs en het nieuwe boek Als alle breinen leren vind je op deze website: saskiaschepers.com.