Column 'De samenleving verandert… Burgerschap ook?'

‘Burgerschapsonderwijs in een veranderende samenleving’ is de titel van het adviesrapport dat in juni door een expertgroep is gepresenteerd aan de minister van OCW. Doel: duidelijkere en samenhangendere wettelijke eisen, adviseren over mogelijke hervorming van de huidige inspanningsverplichting én voorstellen doen om burgerschapsonderwijs steviger te verankeren. Wat betekent dit en welke didactische uitgangspunten kan men hanteren om onderwerpen te ‘verburgerschappen’?

Wat verandert…

Zoals in de vorige column aangekondigd, zijn de voorgenomen stappen richting vooruitgang nu gezet. De uiteenlopende en vage wettelijke eisen voor het mbo (de dimensies politiek-juridisch, sociaalmaatschappelijk, sociaaleconomisch en vitaal burgerschap) worden in het advies nu vervangen door vier op elkaar  aansluitende thema’s: 

• Verschil & gelijkwaardigheid
• Individu & groep
• Maatschappijvisies & maatschappelijke vraagstukken
• Macht & besluitvorming

Hoewel onderwijs, en zeker burgerschapsonderwijs, per definitie normatief is, was kritiek op de oude dimensies dat deze teveel waren gericht op het studenten laten ‘aanpassen aan’ de samenleving in plaats van het ‘vormgeven van de samenleving’. In het adviesrapport is gekozen om niet één burgerschapsvisie  centraal te stellen maar wel richting te geven in wat de kern van burgerschap behelst. Per thema staan zogenoemde spanningen centraal in plaats van de nadruk op het studenten laten aanpassen aan bestaande machtsverhoudingen binnen de context van het beroep of de samenleving.

Ruimte is er om opleidingen het accent te laten leggen op een kennisgerichte of participatiegerichte invulling óf dat zij ervoor kiezen burgerschapsonderwijs integraal of in modulevorm aan te bieden.

Draagvlak

Hoe breed is de consensus over deze voorgestelde wijziging? Het antwoord is, gezien de diversiteit binnen het mbo, verrassend positief. Studenten, docenten en wetenschappers erkennen dat zaken moeten veranderen. Ook in de Tweede Kamer is positief gereageerd. In het commissiedebat werd dit door een meerderheid als stap in de goede richting gezien en wilden Kamerleden op sommige punten verder gaan dan het voorstel van de minister. Waar de minister terughoudend is als het gaat om het instellen van een instellingsexamen burgerschap gaven Kamerleden aan hier graag over in gesprek te blijven. De MBOraad heeft de afgelopen jaren gepoogd verandering te beperken maar ook binnen haar achterban (schoolbesturen) is er steeds meer verschil van inzicht. Sommige schoolbesturen pleiten nu publiekelijk voor het overnemen van de adviezen van de expertgroep.

Didactische uitgangspunten

Het huidige kabinet is demissionair. Dat betekent dat het enige tijd duurt voordat de wettelijke kwalificatie-eisen voor burgerschap in het mbo veranderd zijn. Tot die tijd moeten docenten werken met de huidige dimensies. Er zijn didactische uitgangspunten die helpen om onderwerpen zoals in vitaal burgerschap te
‘verburgerschappen’:

• Onderscheid life skills en burgerschap.
• Schenk bewust aandacht aan de aanwezigheid van normativiteit.
• Expliciteer het publieke (maatschappelijke of politieke) debat over het onderwerp.
• Bespreek de spanning tussen collectief en individu.

Hoe gebruik je dit concreet voor een lesinvulling? Dat leest u in de volgende editie.

Koen Dogterom is werkzaam als Senior begeleider