Alle leerlingen taalvaardig

Alle leerlingen taalvaardig maken is een pittige opdracht. Het positieve nieuws is dat we heel goed weten hoe het anders en beter kan. Onderzoek biedt hiervoor duidelijke handvatten. Sleutelwoorden hierin zijn samenhang, kennisrijk en actief leren.

Als leraar hoef je niet zelf het wiel uit te vinden. Er ligt een schat aan bevindingen uit onderzoek over effectief taalonderwijs. Een mooi overzicht biedt de studie De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen (2022). En in de Kwaliteitswaaier Effectief Leesonderwijs staat alles overzichtelijk samengevat. Ook de nieuwe kerndoelen voor het leergebied Nederlands die SLO dit najaar presenteert, zijn gebaseerd op deze inzichten uit onderzoek. Motto van die kerndoelen is ‘iedereen taalvaardig’.

Taal in samenhang

Hoe maak je jouw leerlingen op een effectieve manier taalvaardig? Een eerste sleutel is samenhang. Door alle taaldomeinen, van spelling tot en met schrijven, geïntegreerd aan te bieden, leren leerlingen meer. De taaldomeinen versterken en voeden elkaar namelijk. De woorden die leerlingen nodig hebben om een tekst te kunnen begrijpen, kunnen ze ook benutten in eigen schrijfproducten of in een spreekbeurt of klassendiscussie. 

Kennis voorop

Hoe vaker ze woorden zien, horen en gebruiken, hoe dieper woordbeeld en betekenis zich nestelen in hun hoofd. Mede daarom is kennisrijk taalonderwijs, een tweede sleutel, belangrijk. Hierbij verbind je gedurende langere tijd taalactiviteiten aan een thema, bijvoorbeeld uit de zaakvakken. Al lezend, schrijvend en sprekend verdiepen leerlingen hun kennis over dit thema. 
Bovendien ervaren leerlingen zo dat taal altijd een doel heeft. Je leest geen tekst om vragen uit het lesboek te beantwoorden, maar omdat die tekst interessante informatie bevat die je wilt doorgronden.

Actief beoefenen

Een derde sleutel tot effectief taalonderwijs is om leerlingen zoveel mogelijk actief aan de slag te laten gaan met teksten en taal. Samen praten over teksten en er, samen of alleen, over te schrijven zorgt voor dieper tekst- en taalbegrip. 
Dat laatste is essentieel. Het internationale peilingsonderzoek PISA maakte duidelijk dat Nederlandse leerlingen weliswaar teksten kunnen lezen, maar moeite hebben met diep tekstbegrip. Ze vinden het lastig om kritisch te lezen en om informatie uit een tekst te verbinden met wat ze al weten en denken over een onderwerp.

Heldere visie

Niet zozeer een sleutel, maar wel een voorwaarde is een heldere, schoolbrede visie op hoe je werkt aan het taalvaardig maken van álle leerlingen. Daarbij hoort ook het zorgvuldig kiezen van een taalmethode aansluitend op die visie. Voor wie liever niet zelf het wiel uitvindt, is Nieuw Nederlands Junior een beproefde methode die gebaseerd is op de sleutels voor effectief taalonderwijs. Met deze methode kun je werken aan integraal en betekenisvol taalonderwijs. Ze bevat rijke en gevarieerde teksten die goed te verbinden zijn aan de zaakvakken. De opdrachten stimuleren dat leerlingen, alleen of samen, actief aan de slag gaan met teksten en taal. En dat blijkt aan te slaan bij leerlingen, weet Ernst Meijer, directeur van de Toermalijn, een basisschool die de methode gebruikt: ‘We zien heel veel motivatie bij de leerlingen. Ik hoor regelmatig van ze: “Ik vind het heel erg moeilijk, maar ik leer zo veel!”’