Ervaar de obstakels en uitdagingen voor migranten in een nieuw land

Hoe is het om je vaderland achter te moeten laten en in een onbekend land opnieuw te beginnen? Dat gegeven is het thema van het project Restart van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem, bedoeld voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Restart won de Children in Museums Award 2021. 

In Nederland is fietsen de normaalste zaak van de wereld en elk kind leert het. Maar met de fietsen in het Openluchtmuseum is iets geks aan de hand. Daarop kun je alleen maar achteruit trappen, of is de stang zo beweeglijk dat je er nauwelijks mee overeind blijft. Voor een 12-jarige kan een ritje op zo’n fiets net zo ingewikkeld zijn als voor een migrant die voor het eerst leert fietsen op een gewone, Hollandse fiets. En dat is nou net de bedoeling.

Dat leerlingen van de eerste twee klassen in het voortgezet onderwijs ervaren hoe het voelt een migrant te zijn in Nederland. Het is het thema van de interactieve game Restart, waarmee het Openluchtmuseum al in 2014 is gestart, maar die onlangs een internationale museumprijs heeft gewonnen. Leerlingen spelen de game in groepjes van drie of vier - ze vormen zo een migrantenfamilie – en gaan op pad door het museum. Onderweg komen ze obstakels en uitdagingen tegen die voor migranten dagelijkse realiteit zijn. Die moeten werk zoeken, een vreemde taal leren en vreemd eten proeven. Via een tablet krijgen de deelnemers opdrachten doorgestuurd. En met die opdrachten verdienen ze punten. Gitta Paans, conceptontwikkelaar educatie van het Openluchtmuseum in Arnhem: ,,Het idee voor Restart ontstond met de komst van de Westerstraat in het museum. Dat is een cluster van enkele uit Amsterdam afkomstige woningen, met daarachter krotwoningen waar decennialang onder anderen migranten woonden, tot die woningen onbewoonbaar werden verklaard. En migratie is natuurlijk altijd een actueel onderwerp. Kijk maar naar de situatie in Oekraïne, waardoor veel mensen op de vlucht slaan en elders terechtkomen.’’ 

Nieuw land 

Het Openluchtmuseum fungeert tijdens het spelen van de game als een nieuw land waar migranten voor het eerst aankomen. Wie ooit in het Openluchtmuseum is geweest, herkent de historische locaties die in de game figureren, zoals het Turkenpension in de Westerstraat, de Molukse barak uit de jaren 50, het Indisch Achtererf en het Chinese restaurant. In die laatste gaan leerlingen onder meer een gerecht maken en proeven. Op andere locaties, zoals bij de smid, de papiermolen en de scheepswerf, doen de ‘migranten’ pogingen om werk te vinden. Ook de gewone bezoekers van het museum doen, onbewust, mee in de game. De leerlingen kunnen namelijk ook punten behalen als ze erin slagen nieuwe vrienden te maken. Door parkbezoekers met een migratieachtergrond aan te spreken en samen met hen op de foto te gaan. 

Paspoort 

Overigens begint Restart al in de klas, zegt Paans. Voorafgaand aan het museumbezoek. ‘In de klas gaat het over de vraag waarom migranten überhaupt uit hun land vertrekken. Bijvoorbeeld om te vluchten voor gevaar, of op zoek zijn naar een betere toekomst, of ze verhuizen voor de liefde. De leerlingen vullen vervolgens een eigen paspoort in met hun persoonlijke gegevens. Die moeten ze meenemen naar het museum. De gebruikelijke asielprocedure wordt hier even overgeslagen, maar als ze hun paspoort niet bij zich hebben, worden ze wel even ‘uit de rij gehaald’ en moeten ze een formulier invullen en hun vingerafdruk laten maken. Dat zorgt al voor enig ongemak, dat ze later bij het volbrengen van hun opdrachten vaker tegen zullen komen. De Restart-deelnemers moeten door zoveel mogelijk punten te behalen, ‘bewijzen’ dat ze geschikt zijn om in dit land te blijven. Dus worden ze getest op zaken als doorzettingsvermogen en kennis. En dan blijkt ook dat dit niet alleen maar een gezellig museum is, maar dat sommige opdrachten raken aan de grenzen van frustratie en ongemak. Medewerkers van het museum zullen de leerlingen soms helpen, maar soms ook tegenwerken. Als ze bijvoorbeeld werk moeten zoeken, zal dat velen van hen niet lukken. Of ze krijgen juist heel zwaar werk te doen. Bovendien moeten ze bij bepaalde locaties op een van tevoren vastgesteld tijdstip aanwezig zijn, anders kost het hun punten. Ergens op tijd komen, ook dat hoort bij inburgeren in Nederland.’ 

Herkenning 

Gewapend met een tablet per groepje struinen de leerlingen door het park. Zelfstandig, zonder begeleidende docenten. ‘En dat gaat eigenlijk heel goed. Het zijn vaak docenten die het moeilijk vinden om hun leerlingen even los te laten. En je ziet bij leerlingen die zelf een migratieachtergrond hebben leuke gesprekken ontstaan, bijvoorbeeld tijdens het koken of vrienden maken. Ze herkennen dingen van hun ouders of grootouders. Want ze kijken normaal gesproken niet naar zichzelf als iemand met een migratieachtergrond. En ze zullen natuurlijk niet snel zeggen dat ze de game cool vonden, maar je ziet het wel. Aan het enthousiasme waarmee ze terugkomen na wat ze allemaal hebben meegemaakt in die drie uur door het park.’ 

De prijs

De prijs die het Nederlands Openluchtmuseum heeft gewonnen met het project Restart, wordt jaarlijks uitgereikt door Hands On! International Association of Children in Museums. Internationale museaprofessionals vormen de jury. Het Openluchtmuseum was één van de tien genomineerde internationale musea. De Children in Museums Award bestaat uit een bedrag van 5000 euro en een wisseltrofee: een bronzen beeld van nijntje, ontworpen door Dick Bruna. Die 5000 euro krijgt een goede bestemming, zegt Gitta Paans van het Openluchtimuseum. ‘We hebben hier nog niet zo lang geleden de Italiaanse ijssalon ‘Venezia’ uit Utrecht geopend. Met het geld gaan we die ijssalon nog in de game Restart verwerken.’ Volgens Hands On! moeten musea plaatsen zijn die nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht bij kinderen stimuleren. Plekken die inspireren tot creativiteit, informeel en levenslang leren. Hands on! heeft leden in 45 verschillende landen.

Bekijk meer informatie over Restart op: www.openluchtmuseum.nl/restart  

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr. 5 'Kansengelijkheid'.