Expertisepunt Burgerschap helpt verder met burgerschapsonderwijs

Burgerschapsonderwijs: er gebeurt vaak al van alles op scholen. “Scholen zijn daar al mee bezig in projecten en lessen”, geeft Coen Gelinck programmamanager bij Expertisepunt Burgerschap aan, maar hoe maak je er meer werk van? Hoe ga je het gesprek aan binnen school en welke maatschappelijke of educatieve organisaties kunnen jouw school verder helpen? Het Expertisepunt Burgerschap verzamelt het aanbod en de kennis op dit gebied en ontsluit dit voor onderwijsprofessionals. Coen vertelt er graag meer over. 

“Er worden momenteel nieuwe kerndoelen voor burgerschap ontwikkeld, maar scholen kunnen op basis van de wettelijke burgerschapsopdracht van 2021 nu al aan de slag”, vertelt Coen. “De wet vraagt van scholen om dit doelgericht en samenhangend aan de pakken met het oog op de basiswaarden van de democratische rechtsstaat.

Bij doelgericht kun je denken aan een antwoord op de vraag ‘wat willen we bereiken op het gebied van burgerschapsonderwijs?’ en ’wat zijn bestaande of mogelijk nieuwe elementen die kunnen bijdragen om die doelen te bereiken?’.”

Samenhang kan een uitdaging zijn, geeft Coen aan. “Het gaat om een doorlopende leerlijn en om horizontale afstemming tussen vakken. Zeker in het VO waar docenten meestal één vak geven, kan dat ingewikkeld zijn. Elementen van burgerschap zitten in allerlei leergebieden en vakken, maar ook in het pedagogisch handelen van docenten, leerkrachten en schoolleiders. Evenals in de schoolcultuur en het omgaan met de omgeving. Dat zijn veel verschillende aspecten, waarbij veel mensen betrokken zijn.”

Vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit

Welke basiswaarden het betreft, staat niet letterlijk in de wettekst. Uit toelichtende documenten bij de wet wordt duidelijk dat het om vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit gaat. Bij de behandeling van de wet zijn deze waarden uitgewerkt in de acht waarden die de inspectie nu hanteert. Het gaat dan bijvoorbeeld om begrip voor anderen en autonomie. De basiswaarden staan echter wel in relatie tot de democratische rechtsstaat. Het gaat dus niet alleen over ‘hoe ga je om met medeleerlingen?’, maar ook over de essentie van de democratische rechtsstaat: hoe verdelen we de macht en hoe bescherm je de rechten van minderheden tegen de meerderheid?. Daar ligt een rol voor de school. Burgerschap zit niet alleen in het curriculum, maar ook in de schoolcultuur en in de bindingen tussen school en samenleving zoals de buurt, de gemeente, het land en de wereld.

Coen noemt een voorbeeld uit zijn eigen ervaring: “Leg contact met een school die leerlingen heeft die op punten verschillen van je eigen schoolpopulatie en trek samen op in een activiteit. Je kun samen religieuze stromingen onderzoeken door gebedshuizen te bezoeken. Verschillende schoolpopulaties maken dan contact met elkaar, zonder dat daar de nadruk ligt; en leren daarvan. En ze maken kennis met verschillende religieuze stromingen, dat past binnen kerndoelen van burgerschapsonderwijs. Je bent bezig in de maatschappij en met onderlinge relaties.”

Maar het kan ook kleiner, vertelt Coen. “Je kunt als school leerlingen laten onderzoeken welke vraagstukken er in de eigen buurt spelen. Maar een bezoek aan de raadzaal van het gemeentehuis of contact tussen leerlingen en ouderen zijn ook opties. Elke school heeft een omgeving met mogelijkheden in de buurt. Je hoeft het als school niet allemaal zelf uit te vinden, want er zijn ook partijen die hierin gespecialiseerd zijn. Het Expertisepunt Burgerschap ontsluit aanbod en initiatieven op het gebied van burgerschapsonderwijs en vult dat steeds aan.”

Contact met Expertisepunt Burgerschap

Scholen kunnen bij het Expertisepunt Burgerschap hun vragen voorleggen aan de helpdesk via het contactformulier op www.expertisepuntburgerschap.nl. Telefonisch kan dat via 030 285 6611. Scholen die een goed voorbeeld hebben van een organisatie die andere scholen weer verder kan helpen, zijn ook welkom contact op te nemen.

Op de website van Expertisepunt vind je de quickscan waarmee een school een beeld kan vormen van de stand van zaken van burgerschapsonderwijs op de eigen school. Coen: “De quickscan maakt een momentopname van de vraag ‘hoe staan we ervoor?’. Deelnemers krijgen een aantal vragen over diverse elementen van burgerschapsonderwijs. Denk aan visie, leerdoelen, het betrekken van de samenleving et cetera. Het invullen duurt zo’n 20 minuten. Als een aantal onderwijsprofessionals binnen een school deze scan invult, komt daar een patroon uit. Dat maakt inzichtelijk hoe het burgerschapsonderwijs op dat moment door hen ervaren wordt. Het biedt aanknopingspunten om samen in gesprek te gaan, koers en ontwikkelpunten te bepalen.

Het Expertisepunt Burgerschap verzorgt landelijke en regionale bijeenkomsten om kennis te delen en uit te wisselen. “Binnen die bijeenkomsten bieden we graag ruimte aan scholen om met elkaar uit te wisselen hoe zij het burgerschapsonderwijs aanpakken. Scholen kunnen daarnaast voor ondersteuning terecht bij onze adviseurs. Zij helpen scholen verder op weg in het vormgeven van burgerschapsonderwijs. Jaarlijks maken we een magazine waarin dieper op burgerschapsthema's wordt ingegaan, met daarin aandacht voor inspirerende schoolvoorbeelden. Ook verschijnt er digitaal een maandelijkse nieuwsbrief.”

Wat is het Expertisepunt Burgerschap?

Het Expertisepunt Burgerschap ondersteunt scholen bij het vormgeven van samenhangend en doelgericht burgerschapsonderwijs. Het Expertisepunt Burgerschap is er voor het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, gespecialiseerd onderwijs en het mbo. De missie is het aanbod en de kennis op het gebied van burgerschap te ontsluiten voor schoolleiders, leraren en burgerschapscoördinatoren van scholen. Daarnaast is het Expertisepunt Burgerschap een platform voor de uitwisseling van kennis en ervaringen van scholen, organisaties die scholen op dit gebied ondersteunen, ontwikkelaars van leermiddelen en de wetenschappelijke wereld. Het Expertisepunt Burgerschap is in 2022 opgericht en een samenwerkingsverband tussen Stichting School & Veiligheid, het voormalige Kennispunt MBO Burgerschap, SLO en ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat. 

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr. 2 'Burgerschap'