4 en 5 mei Denkboek, een doeboek dat aanzet tot nadenken

In gesprek gaan over onvrijheid en vrijheid, dat is het doel van het 4 en 5 mei Denkboek. Scholen kunnen het boekje gratis aanvragen voor iedere leerling. ‘Het idee is dat leerlingen zelf gaan nadenken over WOII, herdenken en vieren, vrijheid en democratie.’

De Tweede Wereldoorlog is steeds langer geleden. Het aantal mensen dat die oorlog aan den lijve heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. Toch is het belangrijk dat die oorlog ook over enkele decennia niet zal zijn vergeten. En dat de slachtoffers en gebeurtenissen blijvend worden herdacht. Daarom moeten  kinderen, die de oorlog niet hebben meegemaakt, weten wat er tussen 1940 en 1945 is gebeurd. “Ook voor hen is het belangrijk dat zij de oorlog herdenken en de vrijheid vieren”, zegt Cristan van Emden hoofd Educatie van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. “Dat betekent dat wij kinderen laten nadenken over wat herdenken is, hoe we herdenken, wie we herdenken en waarom we herdenken.”

Om dat te stimuleren maakt het Nationaal Comité 4 en 5 mei sinds 2016 jaarlijks een nieuwe editie van het 4 en 5 mei Denkboek, speciaal bedoeld voor kinderen in het basisonderwijs. Ieder jaar krijgen 235.000 leerlingen een gratis exemplaar.  “Het is een soort doeboek in disguise, dat aanzet tot nadenken over de Tweede Wereldoorlog, herdenken en vieren, vrijheid en democratie”, zegt Van Emden.

Tijdlijn

Om in kort bestek de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog te vertellen, zit in het Denkboek onder meer een uitklapbare tijdlijn. “Het lijkt een beetje op een kleurrijke strip, met daarin belangrijke gebeurtenissen en figuren uit die oorlog. “Die tijdlijn is een grote hit’, zegt Van Emden. “We horen van docenten dat het erg goed werkt om de context van de oorlog neer te zetten. En het leuke is dat leerlingen die tijdlijn op de achterkant kunnen personifiëren door middel van eigen tekeningen en teksten. Bijvoorbeeld over een monument bij hun in de buurt, of ervaringen met WOII van hun eigen familie. Ook heel populair zijn de pagina’s die gaan over een school in de oorlog. Leerlingen kunnen zich daarmee makkelijk identificeren.’ Leerkrachten die met hun leerlingen met het Denkboek aan de slag willen - iedere leerling krijgt een eigen boekje - kunnen zelf keuzes maken uit de thema’s in het boek.

Praten over herdenken en vrijheid

In het 4 en 5 mei Denkboek staat op verschillende plekken de rubriek: ‘hoe denken jullie over herdenken en vrijheid?’. Telkens met zes stellingen. Leerlingen kunnen met een pijltje aangeven in hoeverre ze het met die stelling eens zijn. Vervolgens kunnen ze thuis hun ouders of opa en oma vragen om ook pijltjes te zetten bij die stellingen. En als blijkt dat die hun pijltjes op een iets andere plek hebben gezet, is dat voer voor een gesprek. Van Emden: “Met dit soort rubrieken kunnen ze een eigen mening vormen en zelf leren nadenken. En in gesprek gaan met anderen kan er ook toe leiden dat ze anders naar een situatie gaan kijken. Bijvoorbeeld over herdenken: moet je  een persoon of een gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog herdenken, of mag je ook een overleden familielid herdenken? Een mooi onderwerp voor een gesprek.”

Anton de Kom

Van Emden wijst op een ander onderwerp in het denkboek waarover kinderen met elkaar in gesprek kunnen gaan. Hier komt het verhaal van de Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom aan bod. Hij werd geboren vlak voordat de slavernij werd afgeschaft. Hij schreef over de geschiedenis van Suriname, de slavernij en ongelijkheid. De Kom vertrok naar Nederland en sloot zich tijdens de Tweede Wereldoorlog aan bij het verzet. Anton overleed in een concentratiekamp. In het Denkboek staan vragen naar aanleiding van dit verhaal, zoals: wat kun jij doen tegen onrecht?

Nieuwe editie

Komend voorjaar komt de achtste editie van het Denkboek uit. In elke editie wordt aandacht besteed aan een nieuw onderwerp uit de Tweede Wereldoorlog zodat zoveel mogelijk onderwerpen uit de oorlog een keer worden behandeld.
“Nieuw in de komende editie is dat er ook een leesverhaal in staat. Het wordt in ieder geval een verhaal over kinderen tijdens de oorlog”, zo licht Van Emden een tipje van de sluier op.

Ook nieuw is dat het boek al in maart verschijnt in plaats van april. “Scholen gaven aan dat ze iets te weinig tijd hadden om met het boek aan de slag te gaan, in aanloop naar 4 en 5 mei. Dus kunnen ze het nu eerder krijgen.”

Website

De leerlingen kunnen ook digitaal aan de slag met de onderwerpen uit het Denkboek, op Denkboek.nl. Het is echt een kinderwebsite, zegt Van Emden. “Het is een website die kinderen zelfstandig kunnen gezoeken. Ze kunnen dat bijvoorbeeld heel goed thuis doen. Of je draait het om: kinderen gaan in de klas met de website aan de gang en je geeft het papieren Denkboek vervolgens mee naar huis. Docenten kunnen beide precies gebruiken zoals ze dat zelf willen en ook de thema’s behandelen die ze zelf belangrijk vinden.”

Eigen verhaal

Patricia Veira geeft sinds kort les op SBO Het Kompas in Hoofddorp. Op scholen waar ze voordien werkte, heeft ze het 4 en 5 mei Denkboek al geregeld gebruikt. Sterker nog: ze staat er zelf in met haar eigen verhaal. Haar man is veteraan en ontwikkelde als gevolg van zijn oorlogservaringen een posttraumatische stressstoornis (PTSS) en kreeg een hulphond om hem te helpen daarmee om te gaan.

Patricia en haar man werkten de afgelopen jaren mee aan verschillende initiatieven om PTSS bij een groter publiek onder de aandacht te brengen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei benaderde hen vervolgens ook voor het 4 en 5 mei Denkboek.

“In de aanloop naar 4 en 5 mei, begin ik vaak met dit onderwerp als start van de dag”, vertelt Veira. “Maar ook in de geschiedenislessen gebruik ik het denkboek. We lezen daaruit teksten en soms discussiëren we, bijvoorbeeld over de vraag: waar denk je aan bij het woord herdenken? Leerlingen komen zelf met verhalen over hun eigen opa of oma, die de oorlog hebben meegemaakt en soms in het verzet hebben gezeten. Bovendien zitten er in klassen ook kinderen die zelf uit een oorlogsgebied afkomstig zijn. Aan een oorlog zitten bovendien aspecten die te maken hebben met waarden en normen. En die zijn altijd actueel.”

Vergeten groep

Het 4 en 5 mei Denkboek kaart ook onderwerpen uit WOII aan waarover niet zo vaak wordt gesproken. “Zoals de Roma en Sinti, een vergeten groep die in de oorlog eveneens massaal naar de gaskamers is gestuurd.” Het belang van herdenken gaat Veira aan het hart. En niet alleen vanwege haar man die veteraan is. “Mijn oma was Joods én Roma en heeft de hele oorlog ondergedoken gezeten. Ik heb daar natuurlijk vaak verhalen over gehoord. Mijn opa aan moederskant diende daarnaast enkele jaren in Nederlands-Indië tijdens de dekolonisatie-oorlog. Ook hij ontwikkelde PTSS als gevolg van zijn oorlogservaringen. Maar daarover werd niet veel gesproken. Het is echter zo belangrijk om dat juist wél te doen. Om oorlogen in de toekomst te voorkomen.”

Ook Patricia Veira leert haar leerlingen zich te verplaatsten in iemand uit het verleden door vragen als: ‘stel dat je leeft tijdens de hongerwinter in WOII en een Duitse soldaat geeft je een reep chocola, pak je dat dan aan? En deel je je eten met anderen als je zelf erg honger hebt?’. Of: ‘zou jij het gedurfd hebben om in het verzet te gaan?’. Patricia: “De antwoorden van kinderen zijn heel erg verschillend. Ze halen er ook vaak verhalen bij die ze thuis meekrijgen, bijvoorbeeld over ervaringen van hun opa en oma. Ook luisteren ze graag naar verhalen die ik over mijn familie vertel. Of ze komen mij tegen in het Denkboek en komen dan met vragen.”

Patricia Veira vindt het belangrijk te benadrukken dat het denkboek voor scholen gratis te bestellen is en raad scholen aan dat zeker te doen. “Alleen erin lezen is al anders dan in standaard leesboekjes over de oorlog. Met lezen leren de kinderen over geschiedenis en je stimuleert herdenken. Je kunt van alles met het boek en er zitten heel leuke lessuggesties bij. Het is een mooi hulpmiddel om allerlei onderwerpen aan te kaarten, bijvoorbeeld discriminatie en waar dat toe kan leiden.”

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft als taak richting, inhoud en vorm te geven aan het herdenken en vieren en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden. Bekend is de jaarlijkse herdenking op 4 mei op de Dam in Amsterdam.

Op 5 mei, Bevrijdingsdag, worden ook vele activiteiten verzorgt. De Nationale Viering van de Bevrijding begint ieder jaar in een andere provincie met een programma rond de 5 mei-lezing. Daarna wordt het bevrijdingsvuur ontstoken: het startsein voor de Bevrijdingsfestivals en andere festiviteiten in het land.

De organisatie wil daarnaast kinderen en jongeren kennis laten maken met de tradities van herdenken en vieren. En hen laten nadenken over rechtvaardigheid, democratie en vrijheid. 

Bestel het 4 en 5 mei Denkboek 2023

Aan de slag met het denkboek? Bestel voor elke leerling uit de bovenbouw gratis exemplaren. Dat kan tot 24 december 2022 via  onderwijsinformatie.nl/4en5mei. Mis ‘m niet! Meer informatie vind je op www.Denkboek.nl/voor-docenten/