Over de grenzen van basis- en voortgezet onderwijs

Dit artikel is geschreven door Rosanne Hebing (docent-onderzoeker Iselinge Hogeschool) en Menno Huisman (student Iselinge Hogeschool).

De roep om ontschotting van het onderwijs en meer samenwerking tussen lerenden en leraren in de gehele onderwijssector wordt steeds sterker. In 2020 hebben twee basisscholen, een middelbare school en een pabo in de Achterhoek de handen ineengeslagen om de grenzen tussen basis- en voortgezet onderwijs te slechten door aan de slag te gaan met cross-age peer tutoring (CAPT): leren van en met elkaar, waarbij talenten van lerenden van verschillende leeftijden worden (h)erkend en benut door kennis te delen en vaardigheden aan te leren. CAPT vindt in Nederland nog weinig plaats.

In het Achterhoekse CAPT-project begeleiden middelbare scholieren van Almende College – zij worden tutoren genoemd – basisschoolleerlingen van stichting Essentius bij allerlei activiteiten. De tutoren worden op hun beurt begeleid door derdejaars pabo-studenten van Iselinge Hogeschool. In Hellendoorn draait een soortgelijk project. Het voordeel van CAPT is dat jongere leerlingen het leuk vinden én zich op hun gemak voelen bij leeftijdsgenoten die net iets ouder zijn. Zo kunnen tutoren van toegevoegde waarde zijn naast de groepsleerkracht van de basisschoolleerlingen. In dit artikel wordt een draaiboek voor CAPT gepresenteerd. De volgende vier onderdelen worden toegelicht: (1) werving van tutoren en selectie van basisschoolleerlingen, (2) training en begeleiding van tutoren, (3) vormgeving van begeleidingsmomenten en (4) evaluatie van CAPT. Het draaiboek kan in zijn geheel opgevraagd worden via .

1. Het selecteren van tutoren en basisschoolleerlingen

Om CAPT in goede banen te leiden is selectie op twee plaatsen nodig. Ten eerste moeten tutoren geworven worden en ten tweede moet bepaald worden welke basisschoolleerlingen begeleid worden. Basisschoolleerkrachten weten zelf het beste welke leerlingen hulp bij bepaalde vakken nodig hebben of welke leerlingen op een andere manier zouden profiteren van begeleiding door een tutor. Daarom selecteren zij per begeleidingsmoment welke leerlingen van hun groep deelnemen.  

Wanneer gekeken wordt naar kennis, vaardigheden en persoonskenmerken van een goede tutor, komen zowel cognitieve als houdingsaspecten naar voren. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat tutoren voldoende boven de stof kunnen staan, maar ook een positieve en bemoedigende houding is noodzakelijk, want de tutor wordt beschouwd als rolmodel. Bij de werving van tutoren wordt de kandidaten gevraagd om antwoorden op de volgende vragen voor te bereiden:

1. Waarom heb je je voor dit project opgegeven?
2. Waar liggen jouw kwaliteiten en talenten op school?
3. Waarop zou jij graag basisschoolleerlingen willen begeleiden en waarom?
4. Welke verwachtingen heb je bij het werken met basisschoolleerlingen?

Op basis van de antwoorden die de kandidaten tijdens de selectiegesprekken geven, selecteren pabo-studenten samen met docenten van de middelbare school tutoren. Hierbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd:

• Een tutor heeft oprechte interesse in basisschoolleerlingen en het basisonderwijs.
• Een tutor is communicatief en kan zich verplaatsen in de basisschoolleerling.
• Een tutor is in staat om pedagogisch sensitief op te treden naar basisschoolleerlingen.

Voor de tutoren is het project interessant omdat zij kennismaken met het basisonderwijs en het beroep van leerkracht. In het Achterhoekse CAPT-project koppelen de tutoren het project dan ook aan hun profielwerkstuk.

2. Het trainen en begeleiden van tutoren

In het Achterhoekse CAPT-project worden de tutoren getraind en begeleid door pabo-studenten die affiniteit hebben met het werken in het voortgezet onderwijs. Op basis van bestaande trainingsmaterialen vanuit de projectgroep in Hellendoorn, helpen de pabostudenten de tutoren aan de slag te gaan met het ontwerpen van begeleidingsmomenten. Bovendien worden de tutoren op de basisschool ondersteund door twee schoolcoördinatoren: basisschoolleerkrachten die betrokken zijn bij het project. 

Voordat de tutoren van start gaan met het begeleiden van de basisschoolleerlingen, nemen zij deel aan een aantal bijeenkomsten. In deze bijeenkomsten krijgen ze uitleg over hoe ze didactisch moeten handelen, maar ook over hoe ze zich moeten gedragen binnen een basisschool. De bijeenkomsten worden georganiseerd en ingevuld door de pabostudenten. Tijdens de bijeenkomsten leren de tutoren bijvoorbeeld hoe zij een activiteit kunnen voorbereiden, wat daarbij van belang is en hoe zij passend kunnen reageren op gedrag van leerlingen – bijvoorbeeld door complimenten te geven, leerlingen aan te moedigen en naar leerlingen te luisteren. Daarnaast spreken de pabostudenten met hen over hun houding en rol binnen de basisschool en over hoe ze kunnen reflecteren op hun begeleidingsmomenten met de leerlingen. Doordat de tutoren worden getraind voordat ze aan de slag gaan met de leerlingen, hebben ze meer kennis en zelfvertrouwen tijdens het begeleiden.

3. Het vormgeven van de begeleidingsmomenten

De tutoren komen twee keer per week in de ochtend op de basisschool en begeleiden de leerlingen in twee cycli van vijf weken. De thema’s van de begeleidingsmomenten zijn gebaseerd op ondersteuningsvragen die voorafgaand aan het project door de schoolcoördinatoren bij hun collega’s zijn opgehaald. Voorbeelden van thema’s zijn ‘thinking for learning’, bewegend leren en mediawijsheid. Groepsleerkrachten leggen materialen klaar die de tutoren voor ieder begeleidingsmoment kunnen gebruiken. In een opstartweek vóór de eerste cyclus gaan de tutoren en pabo-studenten naar de basisscholen. Op deze dag maken de tutoren kennis met de schoolcoördinator, het schoolgebouw en de basisschoolleerlingen. De tutoren stellen zich kort voor in alle groepen. Daarnaast bekijken de tutoren de materialen die door de groepsleerkrachten zijn klaargelegd. De tutoren maken één lesvoorbereiding onder begeleiding van de pabo-studenten, zodat zij daarna zelfstandig de andere lesvoorbereidingen kunnen maken. Na afloop van de begeleidingsmomenten vullen de tutoren een activiteitenlogboek in waarin ze weergeven waaraan ze met welke leerlingen gewerkt hebben en of er bijzonderheden waren. Ook evalueren de tutoren de dag met de schoolcoördinator. Aan het einde van iedere week evalueren de tutoren hun eigen handelen.

4. Het evalueren van CAPT

Na de eerste cyclus van vijf weken wordt het project mondeling geëvalueerd door de tutoren, de schoolcoördinatoren en de pabostudenten. Op basis van deze evaluatie kunnen eventueel zaken aangepast worden voor de tweede cyclus. Na de tweede cyclus wordt het project schriftelijk geëvalueerd middels een vragenlijst onder de tutoren, basisschoolleerkrachten en pabostudenten. Aan de hand van gesprekken met de basisschoolleerlingen worden hun ervaringen met CAPT verzameld. Voor iedere doelgroep zijn specifieke evaluatiepunten opgesteld. De resultaten van de vragenlijsten en gesprekken worden geanalyseerd binnen de projectgroep, zodat het proces wederom verbeterd kan worden.